Znaki na srebrze i platerach

Jednymi z najpiękniejszych i najcenniejszych pamiątek, jakie udało się zachować z minionych epok są srebra i platery. Pośród nich można znaleźć m.in. unikatowe sztućce, naczynia, świeczniki, lusterka czy też papierośnice. Każdy z tych przedmiotów oprócz wartości materialnej, posiada wartość historyczną. Chcąc dowiedzieć się więcej na temat danego antyku, a przede wszystkim upewnić się, że jest oryginalny, trzeba podjąć próbę rozszyfrowania tajemniczych znaków na srebrze i platerach. Co to są punce i sygnatury? O czym informują sygnatury na srebrze? Jak odczytywać znaki na platerach?

Punce i sygnatury

Historycy sztuki specjalizujący się w sztuce użytkowej, a także antykwariusze i kolekcjonerzy doskonale wiedzą, że różnego rodzaju znaki na srebrze i platerach w pewnym stopniu opowiadają historię tych przedmiotów. Na podstawie tzw. punc i sygnatur można określić, w jakim kraju, mieście i ośrodku złotniczym, kiedy, a nawet przez jaki warsztat i mistrza został wytworzony dany eksponat. Takie znaki przeważnie były wybijane bezpośrednio w srebrze/platerze lub nabijane przy pomocy specjalnego narzędzia - puncy. Sygnatury na srebrze zaczęto stosować już w średniowieczu po to, by odróżniać od siebie przedmioty wykonywane w różnych cechach rzemieślniczych, a także celem uściślenia zastosowanych proporcji czystego srebra względem domieszek (miedzi, cyny, ołowiu). Pierwsze systemy znakowania wyrobów złotniczych pochodzą z cechów we Francji i Anglii. Z czasem za ich przykładem poszli rzemieślnicy z pozostałych krajów Starego Kontynentu. Nieco później, bo w XVIII wieku, kiedy to powstawały pierwsze wyroby platerowane, obowiązkiem znakowania puncami i sygnaturami objęto również platery.

Sygnatury na srebrze

Sygnatury na srebrze potwierdzają jego oryginalność oraz zawierają najważniejsze informacje na temat pochodzenia danego przedmiotu. Pośród znaków widocznych na wiekowych kosztownościach wyróżnia się: znaki imienne mistrzów/warsztatów/manufaktur (najczęściej są to inicjały, pełne nazwiska lub godła, które dziś nazwalibyśmy logotypami), znaki miejskie/cechu, pod który podlegał mistrz/warsztat/manufaktura (pierwsza litera miasta lub herb/część herbu), znaki probierzy,  próby. Dodatkowo, w połowie XVII wieku zaczęto stosować datowniki – liczbowe znaki daty produkcji. Natomiast od wieku XVIII, który przyniósł zmiany w sposobie pracy warsztatów, ich industrializację, a w efekcie upadek cechów, znaki miejskie zastąpiono znakami probierni państwowych.

Znaki na platerach

W połowie XVIII wieku w Europie zaczęto wytwarzać przedmioty użytku codziennego oraz dekoracje platerowane. Koszty ich produkcji były zdecydowanie niższe, niż sreber, przy czym platery nie odstawały od sreber pod względem walorów estetycznych. Nic więc dziwnego, że z biegiem lat tylko zyskiwały na popularności. W XIX wieku również w Polsce nie brakowało znanych zakładów platerniczych. Na wzór sygnatur na srebrze powszechnie stosowano znaki na platerach. Najczęściej były to znaki firm/fabryk, gdzie wyprodukowano daną rzecz, ale też oznaczenia informujące o użytych do produkcji materiałach i zawartości poszczególnych. I tak na przedmiotach platerowanych, które udało się zachować do dziś widnieją m.in. takie symbole, jak: „GALW” (galwanizowano srebrem), „EP” (platerowane metodą galwaniczną), „OX” (oksydowane), „N” lub „NS” (stop miedzi z niklem i cynkiem) oraz „MET” lub „METAL”. Na większości przedmiotów wybite są również liczby, np. „40”, „60” czy „90”. Informują one o ilości srebra użytego do srebrzenia 24 dcm2 powierzchni wyrobu (np. 40 g, 60 g lub 90 g na 24 dcm2).